Cilado Parti a cilido Koalicion që e krijon Qeverinë e re në Kosovë pas Zgjedhjeve të 9 shkurtit pritet ta ketë në Agjendë Dialogun për normalizim të marrëdhënieve me Serbinë, të ndërmjetësuar nga Bashkimi Europian. Si proces i nisur qysh në vitin 2011, Dialogu paraqitet si obligim i palëve për të trazuar rrugën e tyre drejt integrimit në BE.
Kaja Kallas, pas takimeve të para që ka pasur me kryeministrin kosovar Albin Kurti dhe presidentin serb Aleksandër Vuçiq, pas emërimit të saj si Shefe e Diplomacisë në BE, më 03.12.2024, ka theksuar se normalizimi i marrëdhënieve duhet të bëhet duke u bazuar në Marrëveshjen e Ohrit.
“Rruga e vetme për anëtarësim në BE është normalizimi i marrëdhënieve të tyre, në bazë të Marrëveshjes së Ohrit.” – ka shkruar Kallas në platformën “X”.
I met @avucic and @albinkurti today.
The only way to EU membership is through normalisation of their relations, on the basis of the Ohrid agreement.
I welcomed the readiness to fully cooperate after the recent terrorist attack. Perpetrators must face justice. pic.twitter.com/SRChOiwPb2
— Kaja Kallas (@kajakallas) December 3, 2024
Me përjashtim të partisë që ende është në pushtet, Lëvizjes Vetëvendosje, mbi të cilën për katër vjet ka rënë barra e dialogimit në Bruksel, partitë dhe koalicionet tjera parazgjedhore e kanë përfshirë Dialogun në Programet e tyre zgjedhore.
Gjatë fushatës zgjedhore, më 25.01.2025, kandidati për Kryeministër nga LVV-ja, njëherësh kryeministri aktual Albin Kurti, teksa ka shpalosur Programin zgjedhor nuk e ka përmendur fare Dialogun.
Ndryshe nga LVV-ja, PDK parasheh që nëse vjen në pushtet do të përkushtohet për të zbatuar obligimet që rrjedhin nga Marrëveshjet e nënshkruara deri më tani.
Në Programin e kësaj partie parashihet ristrukturimi i plotë i procesit të Dialogut.
“Ky përfshin demokratizimin dhe institucionalizimin e përfaqësimit të Kosovës, miratimin e një platforme të qartë në Kuvendin e Kosovës dhe krijimin e një strukture gjithëpërfshirëse.” – thuhet në Programin e PDK-së. Në strukturën gjithëpërfshirëse, kjo parti parasheh edhe pjesëmarrjen e shoqërisë civile, qytetarëve dhe bizneseve.
Synim i PDK-së është që brenda vitit 2026 të nënshkruhet një Marrëveshje që përfshin njohjen reciproke.
Në Program megjithatë nuk përmendet decidivisht krijimi i Asociacionit të Komunave me Shumicë Serbe.
Edhe LDK-ja synon njohjen e ndërsjellë përmes procesit të Dialogut me Serbinë.
“Ky Dialog, në fakt, nuk është vetëm me Serbinë, por në thelb edhe me komunitetin më të gjerë ndërkombëtar, në veçanti me komunitetin euro-atlantik. Ndërsa qëllimi ynë përfundimtar është njohja reciproke, është gjithashtu thelbësore të pranojmë se rezultatet në procesin dialogues hapin rrugën tonë drejt anëtarësimit në NATO dhe BE.” – thuhet mes tjerash në Programin e LDK-së.
Lidhja Demokratike e Kosovës parasheh që të respektojë Marrëveshjet e arritura deri më tani në kuadër të Dialogut. Këtu përfshihen Marrëveshjet e vitit 2013 e 2015 e deri te Marrëveshja e Ohrit e vitit 2023.
“Angazhimi ynë do të mbetet brenda kornizave implementuese të kësaj Marrëveshjeje, me të gjitha pjesët e saja integrale – përfshirë dhe Asociacionin Kushtetues – duke mos bërë asnjë kompromis me Kushtetutën e Republikës së Kosovës, integritetin territorial të Kosovës e karakterin unitar të shtetit tonë.” – thuhet tutje në Programin zgjedhor të LDK-së.
Ndërkaq, Koalicioni AAK-NISMA-Lista Konservatore-Forumi Intelektual E-30, në Programin zgjedhor parasheh ‘shembjen’ e themeleve të autonomisë për Komunat me shumicë serbe.
“Kosova do ta përmbyllë Dialogun dhe t’i rikthehet Marrëveshjes gjithëpërfshirëse dhe obligative me njohje reciproke.” – thuhet në Programin e këtij Koalicioni.
Njohja reciproke sipas këtij Koalicioni do të vendoste themelet e një paqeje të përhershme.
Marrëveshjet e dakorduara duhet të zbatohen, pavarësisht kush vjen në pushtet
Ndonëse partitë politike duan ndryshime në procesin e Dialogut, Marrëveshjet e deritashme – përfshirë formimin e Asociacionit të Komunave me Shumicë Serbe – nga njohësit e çështjeve politike konsiderohen si obligime që duhen përmbushur nga Qeveria e re.
Abit Hoxha, Asistent Profesor dhe Hulumtues Shkencor në Universitetin Agder në Norvegji konsideron se për Agjendën e Dialogut, Bashkimi Europian dhe partnerët e tjerë ndërkombëtarë presin ndryshime politike, në mënyrë që kjo Agjendë të shtyhet përpara.
“As nuk ka ndryshuar e as nuk do të ndryshojë në vija të trasha në kuptimin e rezultatit, por ndryshon në hapa, kohë dhe mënyrë të implementimit. Sa Kosova ka dëshirë dhe Agjendë politike të integrimit, dikton mënyrën e implementimit të Dialogut.” – thotë Hoxha.
Profesori i Marrëdhënieve Ndërkombëtare, Dritëro Arifi, thotë se pavarësisht se kush do jetë në Qeveri pas 9 shkurtit, presioni ndërkombëtar për zbatimin e Marrëveshjeve, do të jetë jashtëzakonisht i madh.
“Më 10 shkurt po them në mënyrë figurative do të vijnë kërkesat nga BE-ja dhe SHBA-ja për zbatimin e Marrëveshjeve të arritura deri tash. Gjithashtu, pavarësisht se cila Qeveri do të jetë në pushtet është e obliguar që të zbatojë të gjitha Marrëveshjet që janë të dakorduara në mes të Prishtinës dhe të Brukselit. Mendoj që cilado Qeveri që do jetë në pushtet pas 9 shkurtit janë të detyruar që ta zbatojnë edhe Asociacionin e Komunave me Shumicë Serbe. Po flasim gjithmonë nga këndvështrimi i rrethanave aktuale.” – thotë Arifi.
Hoxha, nga ana e tij, konsideron se pavarësisht se disa nga partitë në Programin e tyre kanë ide të ndryshme për Dialogun, kjo mund të ndikojë në mbarëvajtjen e procesit, por jo në Agjendën e tij.
“Përgjithësisht, Dialogu ka për qëllim normalizimin mes Kosovës dhe Serbisë në kontekst europian, që do të thotë Marrëveshje për ndalimin e konfliktit, fqinjësi të mirë dhe ndoshta edhe integrim në BE. Pra, partitë përgjatë fushatave mund të ndryshojnë mënyrën se si rrjedh ky Dialog, por qëllimi është i njëjtë. Pjesët për të cilat palët janë marrë vesh deri më tani janë domosdoshmërisht të obligueshme dhe duhet të implementohen duke përfshirë Asociacionin, jo si favor ndaj Serbisë apo BE, por sepse janë në interesin më të mirë të Kosovës.” – shton Hoxha.
Ndërsa Arifi përkujton se partitë ka pasur raste kur kanë kundërshtuar çështje të caktuara, por që kur kanë ardhur në pushtet, situata ka ndryshuar.
“Historia është mësimi më i mirë. I kemi dy parti që e kanë kundërshtuar demarkacionin dhe kur kanë ardhur në pushtet e kanë votuar të njëjtën gjë. Njëjtë edhe Vetëvendosja ka lejuar që të zbatohet Vendimi për tokat e Manastirit të Deçanit. Është kalkulim i partive politike që kinse janë jashtëzakonisht shumë të vrazhda dhe populiste, por kur vijnë në pushtet, ndryshon gjatë rrugës gjithçka.” – shton Arifi.
Një Marrëveshje finale sipas Hoxhës deri tani nuk është mundur të arrihet përmes Dialogut për shkak se Serbisë nuk i ka konvenuar, për sa kohë që përkohësisht as Kosova nuk ka shfaqur interes për Marrëveshje.
“Tekefundit Kosova do të duhej të shqyrtojë mundësinë që Marrëveshjet t’i vendosë më shumë vis-à-vis BE-së sesa Serbisë dhe kjo do të thotë se duhet t’i implementojë të gjitha Marrëveshjet njëanshëm dhe të ecë para me BE-në dhe të mos varet nga Agjenda karshi Serbisë.” – përfundon Hoxha.
Rruga e gjatë e dialogimit
Kosova dhe Serbia janë në bisedime të ndërmjetësuara nga Bashkimi Europian për normalizimin e marrëdhënieve, që nga viti 2011.
Ky proces kishte nisur fillimisht për çështje teknike, për të kaluar më pas në nivel politik.
Më 18 mars 2023 Kosova dhe Serbia në Ohër të Maqedonisë së Veriut u dakorduan për Aneksin e zbatimit të Marrëveshjes drejt normalizimit.
Dy liderët u pajtuan që Kosova dhe Serbia të zhvillonin marrëdhënie normale të fqinjësisë së mirë me njëra-tjetrën dhe ndër të tjera t’i njihnin dokumentet relevante dhe simbolet kombëtare të njëra-tjetrës – përfshirë pasaportat, diplomat, targat e automjeteve dhe vulat doganore, ndonëse nuk përmend njohjen e ndërsjellë.
Kosova merrte obligime për t’i zbatuar Marrëveshjet e arritura më herët – përfshirë atë që e parasheh krijimin e Asociacionit të Komunave me Shumicë Serbe – ndërsa Serbia nuk do ta kundërshtonte anëtarësimin e Kosovës në asnjë Organizatë Ndërkombëtare. E, si “shpërblim” për zbatimin e Marrëveshjes bazë, BE-ja kishte marrë përsipër të organizonte një Konferencë donatorësh brenda 150 ditësh, për të krijuar një paketë investimesh dhe ndihmë financiare për Kosovën dhe Serbinë. Por, asnjë shpërndarje nuk do të ndodhë përpara se BE-ja të përcaktojë se të gjitha dispozitat e Marrëveshjes janë zbatuar plotësisht. Dhe, me gjithë pritjet se gjërat po merrnin rrjedhë pozitive, zhvillimet e mëvonshme në terren quan procesin në kah krejt të kundërt. E, Marrëveshja mbeti vetëm në letër.
Palët nuk e nënshkruan Marrëveshjen, por BE-ja dhe Shtetet e Bashkuara janë deklaruar se pavarësisht se nuk është firmosur, ajo është Marrëveshje e obligueshme për palët.
Kurti kërkoi të nënshkruhet Marrëveshja e Ohrit nga palët – duke insistuar se vetëm ashtu garantohet zbatimi.
“Presidenti i Serbisë nuk ishte i gatshëm ta respektonte asnjërën. Ne jemi për Dialog për normalizim. Kjo bëhet me pranimin në tërësi të Marrëveshjes dhe zbatimin e saj.” – kishte deklaruar Kurti, më 28.06.2024, në një mbledhje të Qeverisë së Kosovës.
Sipas tij nënshkrimi i Marrëveshjes nënkupton formalizim, kurse dorëzimi i Radoiçiqit do të kuptonte vendosje të drejtësisë.
Ndaj 45 personave – në krye të të cilëve qëndron ish-nënkryetari i Listës Serbe, Millan Radoiçiq – është ngritur Aktakuzë, më 11.09.2024, nga Prokuroria Speciale e Kosovës.
Sipas Aktakuzës në mbi 45 të akuzuarit rëndojnë veprat penale për: “terrorizëm”, “financim terrorizmi” dhe “shpëlarje e parasë”. Kjo pasi të njëjtit akuzohen se më 24.09.2023 kanë kryer sulm terrorist në Banjskë të Zveçanit – duke lënë të vrarë zyrtarin policor Afrim Bunjaku.
https://kallxo.com/gjate/dialogu-ne-kome/