Të konvertuarit e krishterë në Kosovë, ku shumica dërrmuese e njerëzve janë myslimanë, shpresojnë të ringjallin të kaluarën para-islamike që ata e shohin si çelës për identitetin e tyre evropian, shkruan New York Times.
Prifti katolik qëndroi në altarin në kishën në majë të kodrës për pagëzimin masiv, duke zhytur dhjetëra koka në ujë dhe duke gjurmuar një kryq me gishtin e tij në çdo ballë.
Pastaj ai u gëzua për rimëkëmbjen e shpirtrave nga Krishterimi në një vend ku shumica dërrmuese e njerëzve janë myslimanë – siç kishin qenë burrat, gratë dhe fëmijët që qëndronin përpara tij.
Ceremonia ishte një nga shumë muajt e fundit në Kosovë, një ish territor serb i banuar kryesisht nga shqiptarë etnikë që e shpalli veten shtet të pavarur në vitin 2008, raporton The New York Times. Në një regjistrim të popullsisë pranverën e kaluar, 93 për qind e popullsisë e deklaroi veten myslimane dhe vetëm 1,75 për qind katolike.
Një numër i vogël i aktivistëve të krishterë shqiptarë etnikë, të gjithë të konvertuar nga islami, po u bëjnë thirrje të afërmve të tyre etnikë që ta shohin kishën si shprehje të identitetit të tyre. Ata e quajnë atë “lëvizja e kthimit”, një shtysë për të ringjallur një të kaluar para-islamike që ata e shohin si një spirancë të vendit të Kosovës në Evropë dhe një pengesë për ekstremizmin fetar që përhapet nga Lindja e Mesme.
Derisa Perandoria Osmane pushtoi atë që është sot Kosova dhe zonat e tjera të Ballkanit në shekullin e 14-të, duke sjellë me vete islamin, shqiptarët etnikë ishin kryesisht katolikë. Nën sundimin osman, i cili zgjati deri në vitin 1912, shumica e popullit të Kosovës ndërruan besimin.
Duke e përmbysur atë proces, tha At Fran Kolaj, prifti që bëri pagëzimet jashtë fshatit Llapushnik, shqiptarët etnikë mund të rimarrin identitetin e tyre origjinal.
Shqiptarët etnikë, të cilët i kanë rrënjët tek një popull i lashtë i quajtur ilirë, jetojnë kryesisht në Shqipëri, një vend në detin Adriatik. Por ata gjithashtu përbëjnë një shumicë të madhe të popullsisë në Kosovën fqinje dhe më shumë se një të katërtën e popullsisë në Maqedoninë e Veriut.
Në kishën ku u kryen pagëzimi, emblemat nacionaliste përplasen me ikonografinë fetare. Simboli i shqiponjës dykrenare të Shqipërisë zbukuron kambanën dhe gjithashtu një ekran pas altarit.
“Është koha që ne të kthehemi në vendin ku i përkasim – me Krishtin” – tha në një intervistë At Fran Kolaj.
Në shumë vende myslimane, heqja dorë nga islami mund të sjellë dënime të rënda, ndonjëherë edhe vdekje. Deri më tani, ceremonitë e pagëzimit që po zhvillohen në Kosovë nuk kanë shkaktuar kundërshtime të dhunshme, megjithëse ka pasur disa denoncime të zemëruara në internet. (Nuk dihet se sa konvertime janë bërë deri më tani.)
Por historianët, të cilët pajtohen se krishterimi ishte i pranishëm në Kosovë shumë kohë përpara se Perandoria Osmane të sillte islamin, vënë në dyshim të menduarit pas lëvizjes.
“Nga perspektiva historike ajo që ata thonë është e vërtetë,” tha Durim Abdullahu, historian në Universitetin e Prishtinës. Por, shtoi ai, “logjika e tyre do të thotë që të gjithë të bëhemi paganë” sepse njerëzit që kanë jetuar në territorin e Kosovës së sotme para ardhjes së krishterimit dhe më vonë islamit ishin jobesimtarë.
Si shumë kosovarë të tjerë, Abdullahu tha se ai besonte se Serbia, e cila ka një popullsi kryesisht të krishterë ortodokse, kishte ndihmuar në nxitjen e lëvizjes së kthimit si një mënyrë për të mbjellë përçarje në Kosovë. Ndërkohë që Serbia është akuzuar prej kohësh për minimin e stabilitetit të Kosovës , nuk ka asnjë provë se ka promovuar konvertimet.
Arkeologët në vitin 2022 zbuluan mbetjet e një kishe romake të shekullit të gjashtë pranë Prishtinës dhe në vitin 2023 gjetën një mozaik me një mbishkrim që tregonte se shqiptarët e hershëm, ose të paktën një popull ndoshta i lidhur me ta, ishin të krishterë.
Megjithatë, Christophe Goddard, një arkeolog francez që punon në vend, tha se ishte e gabuar të imponoheshin konceptet moderne të kombit dhe etnisë mbi popujt e lashtë. “Kjo nuk është histori, por politikë moderne,” tha ai.
Gjurmët e së kaluarës së largët paraislamike të Kosovës mbijetuan gjithashtu në një numër të vogël familjesh që ishin ngjitur pas katolicizmit romak pavarësisht rrezikut për t’u dëbuar nga fqinjët e tyre myslimanë.
Marin Sopi, 67 vjeç, një mësues i gjuhës shqipe në pension, i cili u pagëzua 16 vjet më parë, tha se familja e tij kishte qenë “katolike dollap” për breza. Në fëmijëri, kujton ai, ai dhe familja e tij e kremtonin Ramazanin me miqtë myslimanë, por fshehtas i festonin Krishtlindjet në shtëpi.
“Ne ishim myslimanë ditën dhe të krishterë natën” – tha ai. Që kur doli si i krishterë, tha ai, 36 anëtarë të familjes së tij të gjerë e kanë braktisur zyrtarisht islamin.
Islami dhe krishterimi në Kosovë kryesisht bashkëjetuan në paqe – derisa ushtarët e krishterë ortodoksë dhe bandat paraushtarake nacionaliste nga Serbia filluan të digjnin xhamitë dhe të dëbonin myslimanët nga shtëpitë në vitet 1990.
Misionarët e huaj të krishterë kanë mbajtur distancë nga fushata e konvertimit të Kosovës. Por disa shqiptarë etnikë që jetojnë në Evropën Perëndimore kanë ofruar mbështetje, duke e parë kthimin në katolicizëm si shpresën më të mirë të Kosovës për të hyrë një ditë në Bashkimin Evropian, një klub kryesisht i krishterë.
Arbër Gashi, një shqiptar etnik që jeton në Zvicër, udhëtoi për në Kosovë për të marrë pjesë në ceremoninë e pagëzimit në kishën në Llapushnik, e cila shikon skenën e një beteje të madhe në vitin 1998 midis forcave serbe dhe Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës.
Ai dhe aktivistë të tjerë shqetësohen se financimi për ndërtimin e xhamive dhe aktivitete të tjera nga Turqia dhe vende në Lindjen e Mesme si Katari dhe Arabia Saudite, me qasjet e tyre më konservatore, kërcënojnë formën tradicionalisht të qetë të islamit të Kosovës. Shumica e këtyre parave kanë shkuar në projekte të zhvillimit ekonomik që nuk kanë lidhje me fenë.
Qendra e Prishtinës ka një statujë që nderon Nënë Terezën, murgeshën katolike dhe laureaten e Çmimit Nobel për Paqe me origjinë shqiptare, dhe dominohet nga një katedrale e madhe katolike romake e ndërtuar pas luftës me Serbinë. Por Turqia aktualisht po financon ndërtimin pranë një xhamie të re gjigante që do të jetë edhe më e madhe.
Gashi tha gjithashtu se i frikësohej rikthimit të ekstremizmit islamik që u shfaq në dekadën e parë, kaotike të pavarësisë së Kosovës. Sipas disa pikave, Kosova i dha më shumë rekrutë Shtetit Islamik në Siri se çdo vend tjetër evropian.
Krishterimi, nga ana tjetër, do të hapte një rrugë drejt Evropës, tha ai.
Një goditje nga autoritetet në vitet e fundit ka heshtur ekstremizmin dhe ka përforcuar qëndrimin tradicionalisht të qetë të Kosovës ndaj islamit. Rrugët e Prishtinës janë të mbushura me bare që shërbejnë një gamë të gjerë alkooli. Femrat me mbulesë janë jashtëzakonisht të rralla.
Gezim Gjin Hajrullahu, 57 vjeç, një mësues që ishte në mesin e atyre që u pagëzuan kohët e fundit në Llapushnik, tha se ai i ishte bashkuar kishës katolike “jo për hir të vetë fesë” por për “hir të identitetit tonë kombëtar” si shqiptarë etnikë. Edhe gruaja e tij u konvertua.
Kryeministri i Kosovës, Albin Kurti, në një intervistë në Prishtinë, ka hedhur poshtë rëndësinë e fesë për identitetin shqiptar. “Për ne, fetë erdhën dhe shkuan, por ne jemi ende këtu” – tha ai. “Për shqiptarët, përsa i përket identitetit, feja nuk ka qenë asnjëherë e para.”
Kjo i veçon ata nga popujt e tjerë në shtetin federal tashmë të zhdukur, multietnik të Jugosllavisë, i cili u shpërbë gjatë luftërave ballkanike të fillimit të viteve 1990. Palët kryesore ndërluftuese në fazat e hershme të konfliktit flisnin pothuajse të njëjtën gjuhë dhe dukeshin të ngjashme, por dalloheshin qartë nga njëri-tjetri nga feja – serbët nga krishterimi ortodoks, kroatët nga katolicizmi romak dhe boshnjakët nga islami.
Aktivistët në lëvizjen e kthimit besojnë se shqiptarët etnikë gjithashtu duhet të çimentojnë besnikërinë e tyre kombëtare me fenë në formën e katolicizmit romak.
Boik Breca, një ish-mysliman aktiv në lëvizje, këmbënguli se kisha katolike nuk është një ndërhyrje e huaj, por shprehje e vërtetë e identitetit shqiptar dhe dëshmi se Kosova i përket Evropës.
Ai tha se interesimi i tij për krishterimin filloi kur Kosova, së bashku me Serbinë, ishin ende pjesë e Jugosllavisë. Ai u dërgua në burg në brigjet e Kroacisë si i burgosur politik. Shumë nga shokët e tij të burgosur ishin katolikë, kujtoi ai dhe ndihmoi në nxitjen e asaj që ai tani e sheh si besimin e tij të vërtetë dhe besimin se “paraardhësit tanë ishin të gjithë katolikë”.
“Për të qenë një shqiptar i vërtetë” – tha ai, “duhet të jesh i krishterë”.
Kjo pikëpamje është gjerësisht e diskutueshme, duke përfshirë edhe zotin Kurti, kryeministër.
“Unë nuk e blej atë” – tha ai.
Shtytja aktuale kundër islamit filloi me një takim në tetor 2023 në Deçan, një bastion i ndjenjave nacionaliste pranë kufirit të Kosovës me Shqipërinë. Në tubim, ku morën pjesë intelektualë nacionalistë dhe ish-luftëtarë të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, u diskutuan mënyrat për të promovuar “shqiptarizmin” dhe vendosën që krishterimi do të ndihmonte.
“Ne nuk jemi më myslimanë që nga sot” – thanë të pranishmit , duke adoptuar sloganin: “Të jemi vetëm shqiptarë”.
Takimi çoi në formimin e asaj që fillimisht u quajt Lëvizja për Braktisjen e Besimit Islam, një emër provokues që nga ajo kohë në masë të madhe ra në favor të “Lëvizjes së Kthimit”.
Nga zyra e tij në Prishtinë, e dekoruar me një model të Mekës, kryemyftiu i Kosovës, Naim Ternava, ka parë me ankth dhe dëshpërim lëvizjen e kthimit. Shtytja për myslimanët për të kaluar në krishterim, tha ai, rrezikonte të prishte harmoninë fetare dhe po përdorej nga “agjentë të huaj për të përhapur urrejtje ndaj islamit”.
“Misioni ynë” – shtoi ai, “është t’i mbajmë njerëzit në fenë tonë. Unë u them njerëzve të qëndrojnë në islam.”/ The New York Times