Ballina

Kategori: Reportazh

  • Mungesa e investimeve lë pas dore potencialin turistik të Qendrës së Skijimit në Brezovicë

    Mosmarrëveshjet për kontrollin dhe keqmanxhimi i Qendrës së Skijimit në Brezovicë kanë penguar investimet e nevojshme, pavarësisht potencialit të madh që ofron për turizmin dimëror, si dhe modelin për bashkëpunimin mes serbëve dhe shqiptarëve.

    Bora e mbledhur dhe makinat e parkuara bën që rruga të ishte shumë e ngushtë për autobusin që drejtonte Angjelo Malushi. Kështu që, pasagjerët nga Shqipëria duhej të zbrisnin dhe të ecnin për 45 minuta deri në Qendrën e Skijimit në Brezovicë.

    Makinat e parkuara në njërën anë të rrugës bën që Malushi të kishte nevojë edhe për një ose dy orë të tjera për të kthyer autobusin. “Përballemi rregullisht me sfida këtu.” – tha Malushi.

    Pistat e pjerrëta të Brezovicës dikur shërbyen si rezervë për garat e skiimit në Lojërat Olimpike Dimërore të Sarajevës në vitin 1984 – dekadën e fundit të ish-Jugosllavisë.

    Qendra e Skijimit në Brezovicë / Foto: Denis Sllovinja (BIRN)

    Turistët ende vijnë, por mungesa e bashkëpunimit mes nivelit lokal dhe Qeverisë qendrore kanë penguar përpjekjet për të shfrytëzuar potencialin e plotë të këtij atraksioni malor.

    Infrastruktura e skijimit është e vjetëruar dhe qasja është larg të qenit e përshtatshme për kërkesën. Turistët ankohen për faktin se duhet të ecin larg, për shkak të mungesës së kapaciteteve të parkimit pranë Qendrës së Skijimit.

    “Bazuar në atë që kam parë, rruga duhet të zgjerohet në mënyrë që autobusët të mos bllokohen.” – tha Ermal Bala nga Tirana. 

    Skitari Ylli Hasani tha se Qendra ka nevojë për më shumë skilifte, “sepse teleferikët marrin shumë kohë”, ndërsa Shpend Murseli vuri në dyshim cilësinë e shenjave të pistave.

    “Nuk ka shumë siguri për dikë i cili mund të jetë duke skijuar për herë të parë këtu, mund të humbasin.” – tha Murseli për BIRN.

    Mosmarrëveshje për kontrollin

    Qendra e Skijimit në Brezovicë / Foto: Denis Sllovinja (BIRN)

    E ndërtuar në vitet 1970, Qendra e Skijimit ishte një nga qindra Ndërmarrjet e ‘pronësisë shoqërore’, model korporativ i ish-Jugosllavisë socialiste.

    Pas luftës, kur sulmet ajrore të NATO-s dëbuan forcat serbe dhe Kosova u vendos nën mbikëqyrjen e Kombeve të Bashkuara, këto Ndërmarrje u morën nga Kosova – gjë që Serbia e kundërshtoi ashpër.

    Brezovica u rihap në vitin 2002, e drejtuar kryesisht nga serbët që përbëjnë shumicën në Komunën e Shtërpcës, ku ndodhet Qendra e Skijimit pranë kufirit jugor të Kosovës me Maqedoninë e Veriut. 

    Pistat, disa deri në 2,500 metra të larta dhe që ofrojnë borë për rreth 280 ditë në vit, kryesisht kanë qenë të pandikuara nga tensionet etnike mes serbëve pakicë dhe shumicës shqiptare, që patën shpërthyer dhe herë pas here janë përkeqësuar pas luftës.

    Qendra e Skijimit ka nevojë për miliona euro investime, por përpjekjet për ta privatizuar deri tani kanë dështuar.

    Qendra e Skijimit në Brezovicë / Foto: Denis Sllovinja (BIRN)

    Në vitin 2021, ajo u mor në administrim nga Agjencia Kosovare e Privatizimit (AKP), duke qenë se Qendra ndodhet në park kombëtar nën mbrojtje. Menaxhimi i përditshëm iu delegua Drejtorisë së Parkut Kombëtar të Kosovës “Sharri”.

    Më parë, ajo drejtohej nga Komuna e Shtërpcës.

    “Të tilla probleme si ato që shohim tani nuk kanë ekzistuar kurrë.” – tha Zyra e Kryetarit të Shtërpcës, Dalibor Jevtiq, anëtar i partisë serbe të mbështetur nga Beogradi, Srpska Lista, në një e-mail për BIRN.

    “Parku Kombëtar lëshon tarifa hyrjeje për automjetet dhe vizitorët, por nuk bëhen investime për të mirëmbajtur ose pastruar zonat e parkimit nga bora.” – u tha nga Zyra.

    “Në fund të çdo sezoni dimëror mbetet një grumbull mbeturinash, të cilat Komuna e Shtërpcës i pastron për arsye mjedisore, pavarësisht se janë nën përgjegjësinë e Drejtorisë së Parkut”.

    Madje, Komuna thekson se nuk ekziston komunikim me nivelin qendror.

    “Bashkëpunimi me autoritetet qendrore lidhur me menaxhimin e Qendrës së Skijimit është inekzistent dhe çdo propozim që i kemi dërguar autoriteteve qendrore është refuzuar pa asnjë konsideratë ose përgjigje nga ana e tyre.” – u tha më tej nga Komuna e Shtërpcës.

    Komuna akuzoi Qeverinë për refuzimin e dhënies së një license për menaxhimin e mbeturinave, e që këtë punë po e kryen një kompani nga Ferizaj.

    Në thelb të mosmarrëveshjes është kontrolli mbi zonën

    “Tokat në Qendrën e Skijimit janë pronë e Komunës së Shtërpcës dhe Komuna e Shtërpcës do të luftojë me mjete ligjore për të menaxhuar Qendrën e Skijimit.” – i tha Komuna BIRN-it.

    Ndërtimet e paligjshme

    Qendra e Skijimit në Brezovicë / Foto: Denis Sllovinja (BIRN)

    Që nga vendosja e Qendrës së Skijimit nën administrim të drejtpërdrejtë në janar të vitit 2021, Agjencia Kosovare e Privatizimit thotë se ka investuar për Ndërmarrjen në shumën prej 211 mijë eurosh.

    “AKP ka mandat të transformojë pronat e NSH-ve (Ndërmarrjeve Shoqërore). Nuk ka as mandat ligjor e as mundësi financiare për të realizuar investime strategjike në infrastrukturë të Qendrës së Skijimit në Brezovicë. Megjithatë, gjatë viteve të fundit AKP ka bërë investime më të vogla, të domosdoshme, për përmirësimin e performancës operative dhe/ose financiare dhe kështu të përgatitet NSH-ja për transformim të suksesshëm.” – u tha nga AKP.

    Agjencia i tha tutje BIRN-it se Brezovica është një rast i veçantë, që kërkon bashkëpunim të ngushtë ndërmjet organeve lokale dhe qendrore.

    “Për shkak të natyrës së sektorit në të cilin bien asetet e Brezovicës dhe rëndësisë së kësaj Qendre jo vetëm për komunitetin, ku këto asete janë të vendosura gjeografikisht, por edhe për sektorin e turizmit/mikpritjes në nivel kombëtar, nevojitet një qasje e jashtëzakonshme dhe një angazhim i konsiderueshëm – jo vetëm nga Agjencia Kosovare e Privatizimit, por edhe nga aktorë të tjerë përkatës që kanë interes në këtë çështje.” – tha ajo.

    Qendra e Skijimit në Brezovicë / Foto: Denis Sllovinja (BIRN)

    Megjithatë ajo që ka ecur tutje është ndërtimi i vilave private, në një zonë që duhej të ishte e mbrojtur.

    Një hulumtim i BIRN-it zbuloi se 800 vila dhe hotele janë ndërtuar në mënyrë të paligjshme në Brezovicë, me bashkëpunimin e zyrtarëve të lartë të Komunës, biznesmenëve dhe politikanëve.

    Megjithatë, rajoni dallohet për një arsye tjetër: për harmoninë  etnike në dhe rreth Qendrës së Skijimit.

    “Ndonjëherë bëjmë shaka për mënyrën se si i shqiptojmë ose i kombinojmë fjalët, por e kuptojmë njëri-tjetrin.” – tha Verka, një banore lokale, e cila po ndihmonte një turiste nga Shqipëria të vendoste pajisjet e skijimit.

    Një pjesëtar serb i Policisë së Kosovës foli shqip rrjedhshëm, teksa përpiqej të devijonte trafikun nga zona e parkimit që ishte mbushur.

    Pavarësisht mungesës së investimeve, Brezovica vazhdon të tërheqë numër të madh turistësh.

  • Bashkëpunimi i monitoruesve shqiptarë dhe serbë në gjykimet e krimeve të luftës: i dobishëm dhe sfidues

    Si pjesë e projektit “Lehtësimi i Bashkëpunimit Ndëretnik përmes Monitorimit dhe Raportimit të Rasteve të Krimeve të Luftës”, dy monitorues të Gjykatave, njëri nga komuniteti shqiptar dhe tjetri nga komuniteti serb, bashkuan forcat për të monitoruar dhe bashkëprodhuar artikuj mbi rastet e krimeve të luftës në Kosovë, me synimin për të forcuar transparencën, nxitur pajtimin dhe kontribuar në drejtësinë tranzicionale.

    Për gjashtë muaj, Sllobodan Stoshiq, monitorues i Gjykatave nga Mitrovica e Veriut, udhëtoi në Prishtinë për t’u bashkuar me kolegen e tij shqiptare, Adile Agushi, në monitorimin e gjykimeve për krime lufte. Së bashku, ata ndoqën 15 seanca gjyqësore që trajtonin raste ende tejet të ndjeshme për të dy komunitetet, shqiptar dhe serb në Kosovë, më shumë se një çerek shekulli pas përfundimit të luftës.

    Teksa reflektoi mbi përvojën, Stoshiq theksoi rëndësinë e profesionalizmit në punën e tyre.

    “Përvoja ime në lidhje me bashkëpunimin profesional ishte në nivel të lartë me stafin e KALLXO.com. Rastet e monitoruara përfshinin serbë të Kosovës, shqiptarë të Kosovës dhe pjesëtarë të komunitetit goran. Të gjithë këta faktorë duhet të trajtohen për të siguruar një proces monitorimi të duhur dhe raportim të paanshëm.” – tha ai.

    Kjo përvojë për Stoshiq u mundësua falë partneritetit mes Internews Kosova (I/KS) me bazë në Prishtinë dhe Organizatës Joqeveritare, Qendra e Avokimit për Kulturë Demokratike (ACDC) me bazë në Mitrovicën e Veriut, që ilustron misionin e projektit për promovim të bashkëpunimit profesional dhe ndërtim të urave mes grupeve etnike.

    Një perspektivë e veçantë

    Adile Agushi, kolegia shqiptare e Stoshiqit, e cila mbulon raportimin mbi krimet e luftës për KALLXO.com, thotë se përvoja e bashkëpunimit me një monitorues serb ishte sfiduese, por e dobishme.

    “Ka qenë përvojë e jashtëzakonshme, sepse gjatë raportimit jam bazuar në dëshmi dhe asnjëherë në anën emocionale, edhe pse kam monitoruar krimet e luftës kur rastet kanë qenë jashtëzakonisht të ndjeshme. Siç e dimë,  kemi një histori të dhimbshme në raport me serbët. Në këto raportime jam munduar që anën emocionale asnjëherë të mos e përdori në raportimin tim, por të bazohem në dëshmitë që janë prezantuar në Gjykatë nga prokurorët, dëshmitarët e rasteve në fjalë.” – u shpreh ajo.

    Agushi theksoi gjithashtu rëndësinë e punës me kolegët serbë dhe vazhdimin e një praktike të tillë në të ardhmen.

    “Këtë mirëkuptim e kam gjetur edhe te kolegët serbë dhe gjithmonë e kemi raportuar atë çfarë është thënë në Gjykatë, pa bërë dallime. Mendoj që është shumë e rëndësishme që raportimi i këtyre seancave të bëhet prej dy etnive, pasi që e tregojmë atë çka ka ndodhur në Kosovë gjatë luftës së fundit”.

    “Raportimi i seancave nga dy etnitë nuk do të linte vend për dyshime, për anshmëri, pasi që raportimi do të bëhej nga dy etnitë.” – shtoi më tej Agushi.

    Stoshiq konsideron po ashtu se kjo praktikë duhet të vazhdojë në të ardhmen, pasi tregon bashkëpunimin ndëretnik mbi këto çështje të ndjeshme.

    “Besoj se kjo duhet të vazhdojë për një periudhë më të gjatë, në mënyrë që të kemi fleksibilitet dhe të trajtojmë çështjet gjyqësore me përkthim dhe interpretim. Shumica e rasteve ishin kundër serbëve të Kosovës, por jo të kufizuara në një etni të vetme, prandaj duhet të jemi gjithëpërfshirës në monitorim dhe raportim për të siguruar pjesëmarrje dhe prezantim të barabartë.” – shtoi ai.

     Dimension i ri në monitorim

    Gjykimi ndaj Dragisha Millenkoviq, i akuzuar për “krime lufte”, më 08.11.2024 / FOTO: Adile Agushi – KALLXO.com

    Dushan Radakoviq, drejtori i ACDC-së, e përshkroi këtë qasje si inovative dhe transformuese.

    “OJQ ACDC ka histori të gjatë në monitorimin e gjykimeve, por kjo është hera e parë që është realizuar në një format ku procesi vëzhgohet bashkërisht nga dy perspektiva.” – deklaroi ai.

    Radakoviq shtoi se vëzhgimi i gjykimeve nga dy perspektiva është praktikë shumë efektive, veçanërisht në kontekstin e gjykimeve për “krime lufte” në Kosovë.

    “Gjykimet për ‘krime lufte’ shpesh perceptohen shumë ndryshe nga anëtarët e komuniteteve të ndryshme, të ndikuara nga përvojat dhe narrativat historike. Trajtimi i këtyre perceptimeve të ndryshme përmes një perspektive të dyfishtë përmirëson transparencën e proceseve gjyqësore.” – theksoi ai.

    “Vazhdimi i aktiviteteve të tilla do të kishte një ndikim pozitiv, pasi thekson këto perceptime të ndryshme.” – shtoi Radakoviq.

    Faik Ispahiu, drejtor i Internews Kosova, e cilësoi Programin si një model që duhet ndjekur vazhdimisht për raportimin mbi çështje specifike, veçanërisht krimet e luftës.

    ”Ky Program është vazhdimësi e Programeve që Organizata i ka realizuar në krijimin e grupeve të përbashkëta multietnike përgjegjëse për monitorim, gazetari hulumtuese dhe Programe të Fact Check.” – deklaroi Ispahiu.

    Ai theksoi se përveç ndërtimit të urave ndërmjet komuniteteve, Programi ka kontribuar ndjeshëm në luftimin e dezinformatave dhe lajmeve të rreme për krimet e luftës.

    “Fatkeqësisht, përmes Programit të verifikimit të fakteve, kemi identifikuar mbi 100 lajme të rreme që lidhen me krimet e luftës. Besoj se është thelbësore që iniciativa si kjo, e fokusuar në prodhimin profesional të përmbajtjes për krimet e luftës, të vazhdojnë.” – tha ai, duke iu referuar Krypometrit, platformës së verifikimit të fakteve të KALLXO.com.

    Rastet e monitoruara përfshinin gjykime të profilit të lartë, si rasti i Muhamet Alidemaj (i akuzuar për pjesëmarrje në masakrën e Izbicës), Ekrem Bajroviq (i akuzuar për krime lufte gjatë viteve 1998-1999) dhe Gavrilo Milosavljeviq (i implikuar në masakrën e burgut të Dubravës).

    Më shumë se dy dekada pas luftës, Kosova ende përballet me çështje të pazgjidhura – duke përfshirë personat e zhdukur, vrasjet dhe krimet e tjera kundër civilëve. Ky projekt theksoi rolin e transparencës gjyqësore dhe raportimit të balancuar për të adresuar këto krime dhe për të hapur rrugën drejt pajtimit.

    Internews Kosova, që monitoron aktivisht Sistemin Gjyqësor të Kosovës që nga viti 2008, ka vëzhguar mbi 13,000 seanca gjyqësore – përfshirë 300 vetëm gjatë vitit 2023. Ndërkohë ACDC, me fokusin e saj në aktivizmin shoqëror dhe qeverisjen transparente, solli përvojë të gjerë në monitorimin e proceseve zgjedhore dhe nxitjen e angazhimit qytetar.

    Artikulli fillimisht është publikuar në Prishtina Insight.

  • “Kënaqu e krenohu”: Muzika rome e Ballkanit shquhet për lojën e saj gazmore

    Muzikantët romë në Ballkan janë të njohur për interpretimin e melodive të gjalla prej bendeve me instrumente frymore në dasma. Tani tingujt e thekshëm e elektrikë të sintit që njihen si “tallava”, po ndikojnë edhe jashtë rajonit.

    Ideja e “muzikës rome prej Ballkani” pa përjashtim përfton në mendje klishe të caktuara mbi këngëtarët romë. Ata zakonisht dalin me bende tunxhi me 15 vetë, gati si të dehur, duke marrë nëpër ndeja dasmash bakshishe të majme.

    Realiteti i muzikës së dasmës rome në Ballkan mbase është më pak i larmishëm, por njerëzit nuk janë aspak më pak qejfli. Dallimi është se ansamblet me instrumente frymore shpesh po zëvendësohen prej bendeve: një klarinetist, një këngëtar dhe afërmendsh një ose dy sinta, duke luajtur një stil të gjatë, me ndryshime hidh e prit, pa fillim e pa fund – tallava, me një fjalë; tingulli i vërtetë i Ballkanit.

    Me fillimin e luftës së viteve 1998-99 në Kosovë, shumë romë – të cilët, prej shqiptarëve shpesh shiheshin si kolaboracionistë me serbët – u zhvendosën në Maqedoninë Veriore. Shumë prej tyre u vendosën në një komunë të njohur zyrtarisht si Shuto Orizari, por prej vendasve më fort e njohur si Shutka, që nganjëherë quhet “qyteza më e madhe rome në botë”.

    Shutka, një periferi e madhe rome nja 45 minuta me autobus në jug-perëndim të Shkupit, është një mëhallë e veçantë etnikisht, e ndërtuar në vitin 1963 pas tërmetit shkatërrues të vendit. Ajo bëri emër në filmin e Emir Kusturicës “Koha e romëve”, si një lagje e varfër rome.

    Banorët e saj i nxjerrin mesatarisht nga 300 euro në muaj, që sipas standardeve perëndimore është një shumë e vogël, por për vendasit shumë e arsyeshme. Gjashtëdhjetë për qind e tyre janë myslimanë, pjesa tjetër të krishterë ortodoksë.

    Në të kaluarën muzika e Shutkës bazohej kryekëput në instrumente frymore. Do të kthehej në model në vitet 1990 para se të zëvendësohej, thotë DJ dhe promotori slloven i muzikës Petar Barbariq, nga “muzika elektrike e dasmës”, që përmban saksofon, klarinetë, fizarmonikë ose tastierë (sint), kitarë elektrike, bas-kitarë, bateri, dhe një këngëtare. Më vonë, me fluksin e refugjatëve nga Kosova, tallavaja ia mori anën.

    Sot, një nga yjet më të mëdhenj në skenën e tallavasë është njëri nga shutkasit me emrin Klinton (kini parasysh ish-presidentin amerikan, Bill Clinton, shpëtimtar i Kosovës). Klinton Demirovski luan në tastierë në disa grupe – Gazoza dhe Mladi Kristali Orkestra, nëse përmendmi vetëm disa syresh – që përfshijnë gjithashtu klarinetë, darabuk dhe saksofon. Kohët e fundit, ai ka bërë video në YouTube, sponsorizuar nga Korg dhe marka të tjera të sintave.

    Kur ishte tetë vjeç, Klintoni u mësua  vetë të luante në sint (tastierë). Që ivogël, zhvilloi dashurinë për muzikën e filmave të Hollivudit, një element kiçi që Klinton e ngërthen në lojën e tij, shoqëruar me një ndikim të dukshëm të popit turk, arab dhe indian.

    “Tallavaja është për ne ajo që është reggaeton për Gjermaninë, ose muzika hip-hop, ose muzika e kërcimit”, thotë Klinton.

    Ripërpunimi dhe përmirësimi

    Muzika moderne rome e dasmave e bazuar në sint shpesh konsiderohet si fatkeqësia e muzikës ballkanike nga etnomuzikologët dhe puristët e ndryshëm. Megjithatë, për të tjerët, mund të jetë mrekullisht krijuese dhe të ndërthuret me virtuozitet të madh dhe improvizim të vrullshëm.

    “Më pëlqen mënyra se si ata përdorin sintin në Ballkan”, thekson Gergely Barcza, nga Besh o Drom i Budapestit. “Çdo vend në Ballkan dhe në Lindjen e Mesme ka një muzikë të tillë popullore. Në Rumani quhet manele. Në Bullgari quhet chalga. Në Izrael, mizrahi. Unë luaj në grupin e këngëtarit më të famshëm të mizrachit në Izrael dhe më pëlqen shumë”, deklaron Barcza.

    “Më pëlqen ky lloj riciklimi tradicional, kur bëjnë muzikë popullore nga elementë tradicionalë”, ka shtuar ai. “Askush nuk thotë se tallavaja është muzikë tradicionale shqiptare. Ne e dimë se çfarë është muzika tradicionale shqiptare. Por nëse duam të kërcejmë, nëse duam të ndihemi mirë, ndoshta do të lëshonim tallava në vend të muzikës tradicionale”.

    Barbariq pajtohet me të: “Tallavaja është hit në çdo komunitet rom në Ballkan”. thotë ai. “Përbëhet nga kompozime të improvizuara, 30-40-minutëshe, ku këngëtari ngreh dolli për lumturinë e të porsamartuarve. Dhe pastaj ndoshta solisti, klarineta ose saksofoni ia thotë këngës prej një motivi”

    Atë e entuziazmon improvizimi lirik: “Këngëtari i këndon gjatë gjithë kohës familjes, të ftuarve, dhuratave. Një ‘këngë’ mund të zgjasë për një orë ose më shumë”.

    E popullarizuar në mesin e romëve nga Kosova dhe Maqedonia, tallavaja është marrë e inkorporuar në këngë nga dyshja ballkanike e Beogradit DJ ShazaLaKazoo dhe disa grupe të tjera progresive ballkanike. Por në pjesën më të madhe ajo nuk ka dalë shumë prej shtratit të subkulturës së muzikës rome.

    Etnomuzikologu slloven dhe eksperti i muzikës ballkanike, Svanibor Petan, thotë se fjala “tallava” buron nga fraza rome, “tel o vas”, që do të thotë “përdredhim nën krah”, që do të thotë lloji i mënyrës orientale belly dancing “çiftetelli” me lëvizje duarsh gjatë solokërcimit.

    Para se të ripërpunohej e përmirësohej, ishte një stil akustik i të kënduarit kryesisht të improvizuar në dasma të ndara rome, ku gratë kishin muzikantët e tyre dhe burrat të tyret. Zakonisht, muzikantët që performonin për gratë ishin burra homoseksualë që luanin me dajre.

    Këngëtarët u këndonin dasmorëve vargje improvizuese që kishin pak informacione për nusen dhe dhëndrin, apo dhuratat e bollshme që u jepeshin. Ata lavdëronin nusen dhe bukurinë e saj, duke improvizuar melodinë dhe kënduar tekste jashtë kornizave konvencionale, si ato dollitë xhamajkane reggae.

    “Tallavaja zakonisht i këndohej një qejflie”, ka spikatur profesoresha dhe antropologia kulturore e Universitetit të Oregonit, Carol Silverman. “Qejfliu mund të jetë një person që këndon. Më vonë, kur u fut në muzikën e dasmave në Kosovë, instrumentet u kthyen në qejf. Në një moment kërcimi bëhet më emocionues. Të ftuarit e dinë se ky është një moment improvizues intensiv”.

    Ndërkohë, këngëtarët nuk ishte e thënë të ishin homoseksualë dhe dajrja u zëvendësua me stintsajzerë, të cilët luanin në një stil minimalist, të ndyrë, me solo të shpejta rrufe që ngjanin me tingullin e zurnës (një klarinetë e turqizuar, e trumbetuar me pauza), por kryesisht karakterizohet nga ritme të ngadalta që i ngjanin darabukës. Të ftuarit e dasmës kërcenin vetëm, duke ngritur krahët lart, duke u byrytur me miqtë. Ose kërcenin me folklor, duke u lidhur në rreth krah njëri-tjetrit.

    Milan Gjuriq, muzikant beogradas nga grupi ShazaLaKazoo dhe etnomuzikolog, thotë se tingulli siç e njohim ne sot e ka origjinën në vitet 1990, kur muzikantët kaluan nga sazi, darabuka dhe zurna në sintet me sekuenca dhe mostra.

    Papritur, sinti mund të luante në vend të një orkestre të tërë. Për romët ruralë gjysmëurbanë nga Shqipëria ishte një instrument i mrekullueshëm dhe simbol statusi, një mjet i mahnitshëm teknologjik me të cilin organizatorët e dasmave donin të mahnitnin dasmorët.

    “Sinti ishte një hit absolut kur filloi të përdorej për herë të parë në vitet nëntëdhjetë”, thekson Henry Ernst i Asphalt Tango, një label muzikor kryesisht rom në Berlin.

    “Ishte sikur të shfaqej me një Porsche. Të gjithë e donin nga një. Pastaj grupet e dasmave u rritën zgjeruan me një bori, vokale, një saksofon. Shumë shpejt kishte grupe të vogla, me tre katër anëtarë, orkestra të vogla, kompakte. Grupet e muzikës me instrumente frymore mbetën jashtë loje!a) ishin të shtrenjta dhe b.) më nuk ishin në modë. Nuk përkonin me shpirtin e kohës.

    Sinti magjik në një garazh në Berlin

    Megjithatë, kjo është vetëm gjysma e historisë së muzikës bashkëkohore rome të Ballkanit. Luftërat e viteve 1990 në Ballkan çuan në grupe të mëdha refugjatësh romë që kërkonin azil në Evropën Perëndimore, veçanërisht në Gjermani. Atje, tërësisht nën radarin e mekanizmave dhe mediave të biznesit muzikor perëndimor, muzikantët romë formuan një lloj kulture paralele muzikore, po aq “underground” si çdo subkulturë rinore perëndimore e dikurshme.

    Romët e rinj, me prirje muzikore, tani në qytetet e Perëndimit, kishin me vete edhe traditat e tyre ballkanike brenda tyre – ndërkohë që dëgjonin atë që po ndodhte rreth tyre muzikalisht: muzikën hip-hop dhe rap.

    Ne jemi ulur në garazhin e Shekit në lagjen e Dasmës në Berlin, një nga ato pjesë të Berlinit ku mund të imagjinoni se në mënyrë të pashpjegueshme keni dalë nga kryeqyteti i Gjermanisë dhe keni hyrë në Ballkan.

    Të fshehura pas Badstrasse në një rrugicë të vogël të përbaltur përballë një dyqani bangladeshas që shet veshje grash me çmime të lira, ka një varg garazhesh të shkatërruara të drejtuara nga romë nga Serbia.

    Mbrëmjeve verore, pasi kryhen punët, nga radiot jehon muzika tallava dhe narodna dhe ish-jugosllavët e të gjitha besimeve dhe kombësive, vijnë të bëjnë qejf me Shekin, të pijnë slivovicë shtëpie, të hanë qebapë ose, në ditë të veçanta, të pjekin e hanë mish derri, rrethuar me fëmijë dhe me gugatjen e pëllumbave në kafaz. Këtu njeriu ka një ndjenjë të veçantë të humbjes kohe hapësire. Berlini duket shumë larg.

    Romët që rrinë në garazhin e Shekit në mbrëmjen e ngrohtë flasin një serbishte të vrazhdë dhe të ashpër. Sheki, me rrobat dhe trupin lyer me vaj motorik, me krahë të mëdhenj me tatuazhe, në gojë mban duçin e një Marlboroje të kuqe pa ndezur, duke treguar një mal anekdotash. Në derë ka një flamur të shtirë serb.

    Kur nuk merrej me makina, Sheki luante tallava në sint. E quanin “gishtat e artë të Serbisë”. Ai ishte pjesë e një kulture të tërë rome sinti në Ballkan, e cila përfshinte emra si Cita, Amza, Xhemajl dhe Erxhan.

    Tingulli i tyre elektronik ishte i krisur, maniak, oriental që shkonte në psikedelikun. Ashtu si Sheki, ata të gjithë përdornin sinta të vogël Casio sepse tastet ishin të vogla dhe mund të luanit rrufeshëm, duke i lëvizur duart lart e poshtë tasteve si të çmendur. Disa djem thanë se këta sinta po shkatërronin muzikën e vjetër të Ballkanit, duke nxjerrë nga loja instrumentet tradicionale – violinat e trumbetat. Por duke parë mënyrën se si Sheki luante me instrumentin e tij, mund të shihje se si sintin e zotëronte me trup e me shpirt.

    Aq më keq për pijet alkoolike, bëmat më të mahnitshme i bënte me instrumentin e tij, duke luajtur me një gotë rakie, shishe birre ose një tavëll, duke lodruar gishtat lart e poshtë në sint; luante me ballë, me hundë, me instrumentin e mbështetur në kokë, mes këmbëve, duke u ulur në tavolinë. Gjëra të mahnitshme: një lloj Jimi Hendrixi ballkanik i sintit.

    Ai luante në grupin Blue Tigers (Tigrat e Kaltër). Në fundjavë pas punës në garazh, mblidheshin Tigrat… me këpucë të bardha lëkure me majuce dhe xhaketa me kapuç dhe dragonj kinezë në shpinë; disa syresh me syze të errëta dielli, kapele dhe mustaqe; e aty-këtu shkëlqente ndonjë dhëmb ari.

    Nëse kishte një audiencë “gadjo” (jorome), ata luanin Kallashnikovin, Meseçinën, ndërsa Adnani, turku trakas nga Edirna, që punonte te Sheki, pinte një shishe raki dhe hidhej në dysheme. Mimo, boshnjaku, do t’i fërshëllente grupit dhe pastaj do të ngjitej dhe do t’ia hidhte dhjetë euro Shekit në ballë. Dhe xhazi rom do ta pushtonte garazhin e Shekit, si në ndonjë kafehane breglumi në Beograd, me britma, ulëritje dhe rënkime, derisa këngëtari njëherësh vajton me zërin e tij grykor me një stil oriental.

    Këto ditë, një hise e mirë e tallavasë më të mirë luhet jashtë vendit, kryesisht në Gjermani, destinacion për shumë romë kosovarë, serbë dhe maqedonas. Denis Saliov, i njohur ndryshe si Denorecords, është muzikant dhe producent me origjinë rome me rrënjë maqedonase, i cili e ka çuar tallavanë në Gjermani. Atje ai organizon një festë mujore tallava për romët dhe ballkanasit në zonën e Ruhrit, ku dalin artistë të njohur tallavaje që janë yje në skenën e tyre, por të panjohur për publikun në përgjithësi.

    “Fëmijët e mësojnë muzikën këtu në Gjermani”, ka theksuar Saliov. “Shkojnë në dasma, mësojnë muzikën. Sot, shumë të rinj janë të interesuar për këto valle të vjetra. Më parë, dikush mendonte, ‘Eh, kjo është më shumë për pleqtë.’ Por tani të rinjtë janë vërtet të interesuar”.

    Saliov ka një shpjegim të thjeshtë për suksesin e ndejave të tij. “Njerëzit vijnë tek ne, sepse e duan tradicionalen”, ka theksuar ai. “Dhe çfarë ndjeni:, qejf dhe jini krenarë”.

    Artikulli fillimisht është publikuar në gjuhën angleze në Balkan Insight.

    Përktheu nga gjuha angleze: Rexhep Maloku

  • Në Bibaj të Ferizajit Trumpi ‘inaugurohet’ President para betimit në Uashington

    Në prag të betimit të presidentit të zgjedhur të Shteteve të Bashkuara, Donald Trump, një fshat i Kosovës ka shënuar në mënyrë simbolike inaugurimin e Presidentit të 47 të SHBA-së.

    Dhjetëra nxënës me veshje të zgjedhura kastile e flamuj në duar kanë marshuar përgjatë shtegut, anash të cilit janë vendosur 47 flamuj të Shteteve të Bashkuara të Amerikës, në oborrin e shkollës “Muharrem Shemsedini” në fshatin Bibaj të Ferizajit.

    Ata kanë dalë nga shkolla, në ballë të së cilës ishin vendosur posterët e mëdhenj me fotografinë e presidentit të zgjedhur amerikan, Donald Trump – disa orë para Ceremonisë zyrtare të Inaugurimit të tij, që po zhvillohet në SHBA, më 20.01.2025.

    Bibaj, Ferizaj | 20.01.2025
    Foto: Rexhep Maloku/ KALLXO.com

    “Faleminderit Amerikë (dhe) Trump”

    “Faleminderit Amerikë dhe Trump” shkruan poshtë fotografisë portret të Presidentit të 47 të Shteteve të Bashkuara të Amerikës, që pritet të betohet të hënën.

    “Unë jam krenar që Shkolla jonë e manifeston inaugurimin e presidentit amerikan, Donald Trump.” – ka thënë njëri nga filloristët, shoqëruar nga Drejtori i Shkollës e mësimdhënësit.

    Ceremoninë simbolike inauguruese e ka quajtur edhe aktivisti i fshatit, Faton Haxhisalihu – duke falënderuar Shkollën që mbështeti nismën e Këshillit të Bibajve.

    Fshati Bibaj dhe Shkolla “Muharrem Shemsedini” e kishin organizuar një Ceremoni të ngjashme edhe në 20 janarin e vitit 2021, kur demokrati Joe Biden do të betohej si Shef i ri i Shtëpisë së Bardhë, pasi e kishte mposhtur republikanin Trump atë botë.

    “Dhe ne bashkë me ta (amerikanët) ndajmë kënaqësinë.” – ka thënë Haxhisalihu.

    100 flamuj amerikanë, kuq e zi dhe të Kosovës janë vendosur në rrethojat e Shkollës përgjatë rrugës që mban emrin e të birit të ndjerë të presidentit të deritanishëm amerikan, Joe Bidenit: “Joseph Beau” – Biden i Tretë.

    Gazmend Fazliu, drejtor i Shkollës Fillore dhe të Mesme të Ulët “Muharrem Shemsedini” ka thënë se Shkolla e ka mbështetur propozimin e fshatit, për të shprehur falënderim për ndihmën kritike amerikane – jo vetëm për çlirimin e Kosovës, por edhe për shtetndërtimin e Republikës më të re europiane.

    “Padyshim se e kam ofruar mbështetjen time: qoftë logjistike, qoftë në aspektin e nxënësve, që ta përkrahim e ta mbjellim këtë ndjenjë, për këta miq tanë që i kemi me shumë vite, që na përkrahin si shtetin e Kosovës, po ashtu edhe të gjithë shqiptarët.” – ka thënë Fazliu në oborrin e Shkollës, derisa fëmijët po valonin flamujt në temperatura të acarta.

    Bibaj, Ferizaj | Më 20.01.2025; Foto: Rexhep Maloku/ KALLXO.com

    Fshati Bibaj shtrihet në dalje të Ferizajit dhe kufizohet me Sojevën – fshati ku ndodhet kampi amerikan, “Bondsteel”.

    Si Sojeva, edhe fshati Bibaj ka përfituar mjaft shumë prej pasluftës prej punësimit të banorëve të tij në këtë kamp dhe në misione të ndryshme amerikane në Lindje të Mesme e gjetiu, por nëpërmjet edhe bizneseve përgjatë rrugës, pasi frekuentoheshin prej punëtorëve të “Bondsteelit”, ku tani ka rënë dukshëm numri i të punësuarve.

    “Bojkoti amerikan”, mesazh për pushtetin?

    Por ndryshe nga inaugurimi simbolik i 20 janarit 2021, kësaj here nuk kanë marrë pjesë përfaqësuesit amerikanë të Misionit Paqeruajtës të NATO-s në Kosovë – KFOR.

    Banori i fshatit, Faton Haxhisalihu beson se amerikanët nuk iu përgjigjën ftesës për shkak të kohës së fushatës zgjedhore në Kosovë.

    Gjatë aktivitetit të sotëm në oborrin e Shkollës ishte një kandidate për Deputete.

    Ai thotë se mospërfaqësimi i KFOR-it e ka zbehur pak aktivitetin falënderues. Por është zotuar se fshati Bibaj edhe në të ardhmen do të organizojë “Ceremoni të ngjashme Inaugurimi”, sa herë Presidenti betohet fituesi i Zgjedhjeve amerikane.

    Për aktivistin e shoqërisë civile, Kenan Gashi, nga AVONET, mosprania e amerikanëve është mesazh për politikën kosovare, sidomos për pushtetin qendror sherri i mospajtimeve të Kosovës me aleatët perëndimorë.

    “Për mua është brengë dhe shqetësim pse asnjë zyrtar amerikan e asnjë pjesëtar i Ushtrisë amerikane nuk është në një aktivitet të tillë.” – ka theksuar Gashi.

    “Pavarësisht asaj, ne si qytetarë dhe si aktivistë, jemi shumë të kënaqur që Shtetet e Bashkuara të Amerikës janë segment kryesor në shtetndërtimin tonë, në ngritjen e kapaciteteve të shoqërisë sonë dhe në mbështetjen e vazhdueshme për qytetarët e Republikës së Kosovës.” – theksoi ai.

    Drejtori Fazliu thotë se është e rëndësishme që populli i Kosovës t’ia dëshmojë edhe më këtë Ceremoni aleatëve amerikanë, se do të jetë krah tyre pavarësisht se kush është në krye të Shtëpisë së Bardhë.

    “Ne nuk kemi mundësi të tjera për të dëshmu, por dëshminë e kemi vetëm morale dhe përkrahjen ndaj tyre, sidomos në këto orë që bëhet betimi i presidentit Trump.” – ka thënë Fazliu.

    Përderisa një tjetër nxënës mbante në dorë edhe një flamur të Kosovës, në sfond dëgjoheshin këngët e Ilir Shaqirit dhe Shkurte Fejzës për dëshmorët e lirisë.